پنځمه برخه
Of the Difference Between Analytical and Synthetical Judgements
په تحلیلی او ترکیبی ججمنټس کښې فرق
د کانټ په کتاب کښې دلته د کانټ نه پس په علمیات, مابعدالطبعیات او منطق کښې چې کوم بدلون راځې په هغې کښې د تحلیلی او ترکیبی ججمنټس لوۓ لاس وو چې کانټ یې په دې کتاب کښې خبره کوی
مخکښې له دې نه چې مونږ د analytic او synthetic ججمنټس تر مینځه فرق وپیژنو مونږ له به د ګرایمر subject او predicate پیژندل پکار وې ۔۔۔۔۔ که زه د مثال نه واضح کړم چې ” سپے منډه وهې” نو دلته “سپے” سبجیکټ او “منډه وهې” پریډیکیټ دے یعنی سبجیکټ هغه څه وې په څه پسې چې مونږ خبره کوو او پریډیکیټ هغه څه وې د څه په باره کښې یې چې مونږ دغه خبره وایو
دلته به مونږ اول analytical ججمنټ په اسانو لفظونو کښې واضح کړو
نو اولنۍ خبره دا چې دا ججمنټ به د خپل تعریف نه رښتیا وی ۔۔ دویمه دا چې پریډیکیټ به په سبجیکټ کښې دننه وې دریمه دا چې د سبجیکټ سره به نوې معلومات نه ایډ کیږی او څلورمه دا چې دا مونږ بغیر د تجربی نه پیژندلے شو
وس که مونږ یې د مثال نه واضح کړو نو دا به نوره هم اسانه شې
” ټول پیشوګان ځناور دې”
دلته پیشوګان سبجیکټ دے او ” ځناور دې” پریډیکیټ دے او دا پریډیکیټ په دې سبجیکټ کښې دننه دے او د پیشوګانو تعریف دلته دا شوے چې دا ځناور دې ددې مطلب دا دے چې پیشوګان د ځناورو یو قسم دے نو دا ججمنټ د خپل تعریف نه رښتیا دے
دویم synthetic ججمنټ دے
دا هغه ججمنټ وې چې د سبجیکټ سره نوې معلومات ایډ کوی او دې ججمنټ کښې به پریډیکیټ په سبجیکټ کښې دننه نه وې او دا مونږ د تجربی نه پیژندلے شو
لکه مثال په توګه ۔۔۔
“اسمان شین دے “
دلته “اسمان یعنی سبجیکټ د پریډیکیټ یعنی “شین دے ” نه جدا دے دویمه دا چې دلته شین رنګ د اسمان” د سبجیکټ سره نوې معلومات ایډ کوی او بله دا چې دا ججمنټ مونږ د مشاهدی او تجربی نه پیژندلے شو
د تجربی ټول ججمنټس synthetic وې خو ایا داسې ججمنټس شته چې هغه د سبجیکټ سره نوې معلومات ایډ کوی خو چې د تجربی نه ازاد وې؟ بلکل۔۔۔ کانټ داسې ججمنټ ته synthetic apriori ججمنټ وایی
دا هغه ججمنټ وې چې بدیهی وې یعنې د تجربی نه ازاد وې او نوې معلومات هم ایډ کوی چې مونږ یی صرف د reason په ذریعه پیژندلے شو او اهمه خبره دا چې دا به ضرورت او افاقیت هم لری
لکه مثال په توګه
2 × 2 = 4
دا مثال داسې دے چې دې د پاره مونږ جسمانې شیان نه حسابوو بلکی د نمبرز د ریزننګ نه یې معلوموو
دلته د synthetic apriori خبره اوږده ده او سوالونه هم لری خو دا خبره زه د ددې ججمنټ په اړه د یو سوال په جواب کښې کوم چې مخکښې را روان دې
جاری۔۔۔۔۔۔
