د “تنقید عقل محض ” پیژندګلو (دريمه برخه)

Introduction
دریمه برخه
The Human Intellect, Even In An Unphilosophical state, is in possession of certain cognitions “a priori.”
مونږ د ځینې شیانو بدیهی علم لرو او د عام انسان ذهن هم ددغه علم څخه خالې نه وې
په دې موضوع کښې چې کومې بنیادی خبرې دې زه هغې ته ستاسو پام راړول غواړم
کانټ دا غوښتنه کوی چې مونږ ته د یو داسې علامت یا پیمانې ضرورت دے چې د هغې تر مخه مونږ په بدیهی/apriori او تجرباتی/aposteriori کښې فرق وکړو او تجربه مونږ ته صرف د یو څیز ضرورت رامخې ته کوې یعنی یو څیز چې په کوم صورت کښې دے هم دغه څیز په بل صورت کښې کیدلے شې نو تجربه مونږ ته دا نه ښایې
نو اولنۍ خبره دا چې یوه قضیه چې په خپل بنیادې کنسیپشن کښې د ضرورت/necessity تصور لری خو چې دا تصور د هر قسم تجرباتی عناصرو څخه پاک وی نو دا به مطلق یا خالص بدیهی/absolutely apriori علم وی
دویمه خبره دا چې په تجرباتی علم کښې حقیقی یا قطعی افاقیت/strict universality نه وې او که چرته تجرباتی علم سره مونږ قطعی افاقیت تړو نو مونږ به بیا دا هم وایو چی مونږ ته ددې تجربه نه ده شوی نو دا به هم خالص بدیهی علم وی دلته د استقرا خبره پکښې یاد ساتل پکار دې خو زه یې په تفصیل کښې نه ځم ځکه چې بیا د ډیوډ هیوم حوالې له هم تلل غواړی او ملګرې اختصار خوښوې ۔۔ او تجرباتی افاقیت ددې نه سیوا څه نه دې چې کومه خبره په اکثر صورتونو کښې صحیح وې مونږ یې په ټولو صورتونو کښې صحیح ګڼو لکه دکانټ خپل مثال چې ” ټول شیان درانه وې ” او ددې بر عکس چې قطعی افاقیت رامخې ته شې نو دا بیا په یو مخصوص علم دلالت کوی کوم ته چې کانټ cognition apriori وایی
دلته بیا مونږ د ضرورت, افاقیت او خالص بدیهی علم خصوصیات را مخکښې کوو چې پیژندل یې اسان وې
افاقیت
چې هر ځاۓ کښې یو شان وې
ضرورت
چی بل صورت یې جوړ نه وې او د اعتراض نه بغیر رښتیا وې
خالص بدیهی علم
یعنی چې په خپل ځان کښې ضرورت او افاقیت لرې او د تجرباتو عناصرو نه بیخی پاک وې
کانټ دا پیمانه د ضرورت او افاقیت جوړه کړی وه چې مونږ یې جلا جلا
استعمال کړو او ددې په مدد سره مونږ په بدیهی او تجرباتی علم کښې فرق وکړے شو
وس دا خبره به اسانه وې چې مونږ په انسانی ذهن کښې بدیهی علم وپیژنو کوم چې ضرورت او قطعی افاقیت لری که مونږ یو باریک مثال اخلو نو د ریاضۍ علم او که اسان مثال اخلو نو هم هغه مخکینے مثال چې every change has a cause
لنډه دا چې مونږ خپل apriori cognition کښې بدیهی عملونه ددې د علامتونو نه معلوموو او بعضې وخت کښې تصوراتو نه خو ځنی وخت کښې تصور هم د خپل ماخذ نه بدیهی وی لکه زمونږ په ذهن کښې د یو څیز بدیهی تصور پروت دے نو ددې څیز ټول اجزا یعنی رنګ, سختی, نرمی او تر دې پوری چې ددې ټهوس پن هم لرې کړو نو بیا هم ددې space/مکان باقی پاتې کیږې کوم چې دې څیز ګیر کړے وو او مکان خو مونږ په نیشت نشو تصور کولے له دې وجې نه که مونږ د یو څیز ټول صفتونه د هغې نه لرې کړو نو بیا به هم د هغه څیز خاصیت پاتې وې د کوم په بنیاد چې مونږ ددې څیز تصور کولے شو له دې وجې نه ددې ضرورت/ necessity په بنیاد مونږ له دا منل پکار دې چې ددې ماخذ زمونږ faculty of cognition apriori دے چې زمونږ ذهن کښې وې